Çalışma Hayatında Psikososyal Risk Etmenleri

Çalışma hayatındaki psikososyal risk etmenleri tek bir alanda değil aksine tıp, mühendislik ve sosyal bilimler içeren birçok farklı disiplini bir arada barındıran bir alandır. Sağlıklı ve sürdürülebilir bir alan oluşturmanın ön koşulunda psikososyal risk etmenleri karşımıza çıkmakta ve bizler bu riskleri doğru şekilde anlamalı ve çözüm üretmeliyiz.

Psikososyal kavramına baktığımızda, kelimenin iki önemli kökü içerisinde barındırır;

Psiko ve sosyal.

Psiko, kişinin ruhsal durumunu anlatırken, sosyal kelimesi ise özellikle iş hayatındaki işçilerin mesleki anlamda sosyal durumunu anlatmak için kullanılır. Bu terim, bireylerin duygusal ve zihinsel sağlığını, sosyal etkileşimlerini ve yaşam kalitesini etkileyen bir dizi psikolojik ve sosyal etmeni bir araya getirir.

Psikososyal risk etmenleri, stres, zorbalık, aile dinamikleri, iş ortamı, ekonomik durum, sosyal destek, ayrımcılık gibi bir dizi konuyu içermektedir. Bu kapsamlı içeriğinden kaynaklı da çalışma hayatındaki bireylerin sadece fiziksel sağlıklarını değil, aynı zamanda zihinsel ve duygusal iyi oluşlarını da göz önünde bulundurur.

İş Yerinde Psikososyal Risk Etmenleri Nelerdir?

Peki iş yerinde sağlıklı çalışma ortamını bozacak olan psikososyal risk etmenleri nelerdir? Bu sorunun cevabını çalışan bireylerin zihinsel sağlığına ve sosyal iyiliklerine olumsuz şekilde etki eden risk faktörleri oluşturur;

1. İşin İçeriği: Yapılan işin çeşitliliğin az olması, işin çalışanın yeteneklerine uygun olmaması, iş ile ilgili belirsizliklerin yüksek olması.
2. İş Programları: Vardiyalı çalışma sistemi, esnekliğe uygun olmayan çalışma programları, son anda çıkan fazla mesai programları, gece çalışması ya da saatlerce tek başına çalışma zorunluluğu.
3. İş Yükü: Fazla çalışma saatleri, zaman baskısının fazlalığı, iş bitiş tarihlerinin oluşturduğu stres.
4. Çevre ve ekipman: çalışma koşullarının yetersizliği, ekipman eksikliği, yetersiz aydınlatma ve fiziksel alan.
5. Kurum Kültürü: İşveren ile çalışan arasındaki iletişim yetersizliği, bir sorun anında çözüme yönelik kurumsal desteğin yetersiz kalması, kişisel gelişimin önemsenmemesi.
6. Kişiler Arası Sosyal İlişkiler: Sosyal ya da fiziksel izolasyonun gerçekleşmesi, işveren ve çalışan arası ilişkilerin olumsuz olması, çalışma ortamı içerisinde sosyal desteğin yetersiz olması.
7. Görev tanımı: rol belirsizliği, iş ve rol çatışmaları.
8. Kariyer Gelişimi Olanaksızlıkları: Terfilerin olmaması ya da hak edilen terfinin verilmemesi, ücretlerin düşük olması, iş güvencesinin sağlanmaması, işin sosyal değerinin düşüklüğü.
9. Yaşam Etkileşimi: İş ve ev yaşamındaki uyumsuzluklar, iş hayatının iş dışı yaşam için yeterince alan bırakmaması.
10. Ayrımcılık ve Önyargı: Irk, cinsiyet, din veya diğer kültürel faktörlere dayalı ayrımcılık ve önyargı.
11. Mobbing ve Zorbalık: İş yerinde kişilere karşı sürekli uygulanan kötü muamele, aşağılama veya taciz etme.

Yukarıda sıralanan 11 madde çalışma hayatında oluşabilecek sağlıksız ortamları açıklayan psikososyal risk etmenleri olarak karşımıza çıkar. Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) tanımladığı sağlıklı bireyler olabilmek için sadece fiziksel olarak değil zihinsel olarak da sağlıklı olmak gerekmektedir. Bu nedenle iş hayatındaki karşılaşılan sağlıksız koşullar fiziksel anlamda çalışanları etkilediği gibi psikolojik anlamda da olumsuz etkiler yaratır.

Psikososyal Tehlikeler Neden Kaynaklanır?

Psikososyal tehlikelerin temelinde uygunsuz çalışma koşulları, düzgün işlemeyen sosyalleşme yolları, ayrımcılık ve iletişimsizlik vardır. Çalışanın kendisini güvensiz hissettiği, ekonomik olarak kaygılarının olduğu, her an işten çıkarılacağını düşündüğü ve geleceğine dair karanlık bir tablonun çizildiği bir ortamda bireyler psikososyal anlamada sağlıklı bir şekilde hayatlarına devam edemez. İşverenlerin uzun ömürlü bir iş hayatı olmasını istiyorlarsa, çalışanlarının fiziksel ve ruhsal bütünlüğüne (sağlığına) öncelik vermesi gerekir. Bu noktada da iş yerinde oluşabilecek psikososyal risk etmenleri ve gereksiz yük bindirecek olan stres kaynakları ortadan ivedilikle kaldırılmalıdır.

Psikososyal Risk Etmenler İçin Hangi Önlemler Alınır?

Oluşabilecek psikososyal risk etmenleri için alınması gereken bazı önlemler vardır. İş verenlerin yapması gereken bazı önlemler şunları içerir;

1. İş Sağlığı ve Güvenliği Programları: İş yerlerinde psikososyal risk etmenlerini azaltmaya yönelik politika ve programlar oluşturun. İş yerinde düzenli olarak risk değerlendirmeleri yapın ve iş güvenliği önlemleri uygulayın.
2. Stres Yönetimi: İş yerinde stres yönetimi eğitimleri düzenleyin. İşte ve günlük yaşamda rahatlama tekniklerini öğretin.
3. İş-Yaşam Dengesi: İş ve özel yaşam dengesini teşvik edin. Esnek çalışma düzenleri gibi destekleyici politikalar uygulayın.
4. İletişim ve Destek: Açık iletişime teşvik edin ve çalışanlar arasında sorunları paylaşma imkanı sağlayın. Psikososyal destek programları veya danışmanlık hizmetleri sunun.
5. Eğitim ve Farkındalık: Psikososyal risk etmenleri tanıtmak için eğitimler ve farkındalık kampanyaları düzenleyin. İşte ayrımcılığı ve önyargıyı azaltmaya yönelik eğitimler sunun.
6. Mobbing ve Zorbalığın Önlenmesi: Mobbing ve zorbalığın önlenmesi için politikalar ve prosedürler oluşturun. İş ortamında bu tür davranışları rapor etmek için güvenilir mekanizmalara teşvik edin.
7. Sosyal Destek Ağları: Sosyal destek sistemlerine teşvik edin ve insanların birbirine destek olabileceği sosyal ağlar oluşturun.
8. Sağlık Promosyonu: Sağlıklı yaşam biçimlerini çalışanlarla paylaşın, düzenli fiziksel aktivitelere ve dengeli beslenmeye onları teşvik edin.
9. Bilinçlendirme: Bireylerin kendilerini tanımaları ve streslerini gözlemleyebilmeleri için eğitimler vererek teşvik edin.
10. Sürekli İzleme ve Değerlendirme: Politika ve programların etkili olduğunu değerlendirmek amaçlı geri bildirimler alınabilecek birimler kurun ve sonuçlara dayanarak iyileştirmelerde bulunun.

Bu önlemler sayesinde çalışma hayatında oluşabilecek psikososyal risk etmenleri azalır ve çalışanların fiziksel ve mental sağlıklarının tamamen iyi olması sağlanır.