Uluslararası kısaltması HAZMAT, yani Hazardous Material olarak da adlandırılan tehlikeli madde, çevreye ya da organizmalara zarar verebilen katı, sıvı ve gazlardır. Radyoaktif maddeler, yanıcı maddeler, patlayıcı maddeler, aşındırıcı maddeler, yakıcı maddeler ve boğucu maddeleri tehlikeli olarak sınıflandırıyoruz. Bu maddelerin insan sağlığına, diğer canlıların sağlığına ve çevreye zarar verme ihtimali yüksektir. Dolayısıyla taşıma paketleme vb. gibi işlemler sürecinde oldukça dikkatli olmanız gerekir.
Ülkemizde 19.12.2007 tarihli ve 26735 sayılı Resmî Gazete’de bildirilen Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelikte’de, bu maddeler sınıflandırılmıştır. Oksitleyici maddeler, patlayıcı maddeler, parlayıcı – patlayıcı gazlar, zehirli ve iğrendirici maddeler, yanıcı sıvılar, yanıcı katı maddeler, dağlayıcı maddeler, radyoaktif maddeler ve diğer tehlikeli maddelerdir.
İçindekiler
Tehlikeli Maddeler Nelerdir?
Etkileri ve yapıları sonucunda insan, doğa, canlı ve eşyalar için risk oluşturan gaz, sıvı ve katıları tanımlar. Bu maddeler yapılarına göre farklı özellikler gösterir. Ortak noktaları ise tehlikeli bir yapıya sahip olmalarıdır. 9 farklı sınıfa ayrılır. Bu sınıflar ise patlayıcılar, aşındırıcılar, yanıcı sıvılar, yanıcı katılar, oksitleyiciler, radyoaktifler, zehirli gazlar ve sıvılar ve diğer kimyasal maddelerdir. Bu sınıfların altında da sınıfları bulunmaktadır. Bu maddelerin elde edilmesi, işlenmesi, ambalajlanması, taşınması, saklanması, paketlenmesi, kullanılması dikkatli bir şekilde yapılmalıdır.
Tehlikeli Madde Kaça Ayrılır?
İnsan, çevre, diğer canlılar ve eşyalara zarar verebilen katı, sıvı ve gaz maddeler tehlikeli madde olarak adlandırılır. Bu maddeler söz konusu ise taşımadan depolama sürecine kadar dikkatli olmanız gerekir. Yapılan düzenlemelere göre içerdiği tehlikenin yapısına bağlı olarak her bir tehlikeli maddenin bir sınıfa atandığı bir sınıflandırma sistemi kullanır. Bu sınıflandırma Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik (MADDE 102-) uyarınca yapılmıştır. Bu maddeler, maddenin türüne ya da içinde bulunan maddelere göre alt bölümlere ayrılmış 9 sınıftan oluşur.
Patlayıcılar:
Kimyasal bir reaksiyon sebebi ile hızla patlayabilme özelliğine sahip olan nesne ya da materyallerdir. Sıcaklık, basınç vb. durumlarda ısı, ışık, ses vb. ile kimyasal reaksiyona girmektedir.
Gazlar:
50°C ya da daha fazla buhar basıncına sahip olan, standart atmosfer basıncında 20°C’de gaz olan maddeler ya da materyallerdir. Gaz; boğucu olma, oksitlenme hızı, yanıcılık, aşındırıcılık, canlı üzerindeki toksikiteleri sebebi ile canlılar ve çevre için ciddi tehlike oluşturmaktadır.
Yanıcı Sıvılar:
60-65 ° C’den fazla olmayan sıcaklıklarda taşınan ve en yüksek taşıma sıcaklığında ya da altındaki bir sıcaklıkta yanıcı buhar veren tehlikeli maddelerdir. Uçuculuk ve yanıcılık özellikleri, şiddetli alevlenme ve yayılma potansiyeline sahiptir.
Yanıcı Katılar:
Pek çok koşul altında kolayca yanabilen, sürtünmeden etkilenen, patlayıcılara maruz kalabilen, reaktif maddeler yolu ile yangına yol olabilecek malzemelerdir. Yanıcı olma; şiddetli alevlenmelere neden olma gibi ciddi tehlikeler oluşturabilir.
Oksitleyici Maddeler:
Sıklıkla bir kimyasal reaksiyonda oksijen vererek, yanmaya yol açabilecek ya da katkıda bulunabilecek maddelerdir. Kendileri yanıcı olmasa da diğer malzemelerin yanmasına sebep olabilmektedir.
Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler:
Zehirli ya da bulaşıcı maddeler; deriye temas ettiğinde, yutulduğunda ya da solunduğunda ölüme ya da ciddi boyutlu yaralanmaya yol açabilecek maddelerdir. Bu maddeler insan ve canlı sağlığına ciddi boyutlu zarar verebilecek maddelerdir. Zehirli maddeler, temas halinde canlı sağlığı için ciddi tehlikeler oluşturması mümkündür.
Radyoaktif Madde:
Aktivite konsantrasyonunun ve toplam aktivitenin önceden belirli olan ölçüleri aştığı, içeriğinde radyonüklit bulunan materyallerdir. İnsan ve canlı sağlığı için ciddi tehlikeleri olan iyonlaştırıcı radyasyon yayar.
Aşındırıcılar:
Kimyasal reaksiyon etkisi ile temas ettiği diğer maddeleri parçalayan ve deforme eden tehlikeli maddelerdir. İnsan ya da hayvan dokusu ile temas ettiğinde ya da bir sızıntı durumunda etrafından bulunan malzemeleri tahrip eder.
Diğer Tehlikeli Maddeler:
Diğer çeşitli tehlikeli maddeler, taşınma sürecinde diğer tehlikeli madde sınıfları tarafından kapsanmayan bir risk oluşturan maddelerdir. İnsan ve canlı sağlığı – güvenliği için ya da taşıma araçları için çeşitli potansiyel riskler arz etmektedir.
Kaç Tane Tehlikeli Madde Sınıfı Vardır?
Çevre, insan, canlı ve eşyalara zarar verebilme özelliği olan bu maddeler, yapılarına ve tehlike türüne göre sınıflandırılmaktadır. Bu duruma göre 9 farklı sınıf vardır. Bu maddeleri güvenli bir şekilde taşımanız için tehlikeli madde sınıfları vardır. Deniz, hava, tren, kara ve iç su yollarıyla taşıma tipleri için bu maddelerin sınıflandırılması ve tehlike tanımlarını UNITED NATIONS Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods (UN) yapmaktadır. Sınıfları şu şekildedir:
- Oksitleyici maddeler
- Patlayıcı maddeler
- Parlayıcı ve patlayıcı gazlar
- Yanıcı katı maddeler
- Radyoaktif maddeler
- Dağlayıcı maddeler
- Yanıcı sıvılar
- Zehirli ve iğrendirici maddeler
- Diğer tehlikeli maddeler
Bu maddelerin içerisinde alt sınıfları da bulunmaktadır. Örneğin gazlar sınıfının alt sınıflarında; zehirli gazlar, oksijen gazı, zehirli olmayan yanıcı olmayan gazlar, yanıcı gazlar sınıfları bulunmaktadır.
Tehlikeli Ürün Nedir?
Tehlikeli ürün yani tehlikeli maddeler; insana, eşyalara, çevreye ya da çeşitli canlı organizmalara zarar verebilen katı, sıvı ve gazlardır. Bu maddeler radyoaktif, aşındırıcı, yanıcı, oksitlenici, yakıcı, patlayıcı, oksidant, boğucu, yanıcı katı maddeler gibi gruplara ayrılır. Uluslararası kısaltması HAZMAT’tır. Bu kısaltmanın anlamı ise hazardous material’dir.
En Yakıcı Madde Nedir?
Yakıcı maddeler yani oksitleyici maddeler, sıklıkla bir kimyasal reaksiyonda oksijen vererek; yanmaya neden olabilecek ya da katkıda bulunabilecek yapıdaki maddelerdir. Kendileri yanıcı olmasa da diğer malzemelerin yanmasına sebep olmaları mümkündür. Kimyasal oksijen jeneratörleri, amonyum nitrat, kloratlar, nitratlar ve nitritler, perkloratlar, kalsiyum hipoklorit, permanganatlar bildiğimiz yakıcı maddeler arasında yer alır. Diğer oksitleyici maddeler de persülfatlar, alüminyum nitrat, kalsiyum peroksit, amonyum persülfat, amonyum nitrat gübreleri, kalsiyum nitrat, hidrojen peroksit, magnezyum peroksit, sodyum nitrat, sodyum persülfattır. Bu maddeler sıklıkla oksijen vererek diğer maddelerin yanmasına neden olur. Kendileri yanıcı olmadığı halde diğer materyallerin yanmasına neden olabilir.
Gizli Tehlikeli Madde Ne Demek?
Günlük hayatımızda sıklıkla kullandığımız maddeler içerisinde bulunan gizli tehlikeli madde ile yaşantımıza zarar verebilir. Deniz yolu ve kara yolu taşımacılığında kolaylıkla taşınan bu maddelerin hava yolunda taşınması risklidir.
Dangerous Goods Regulations ya da DGR, yani Tehlikeli Madde Kuralları uçakla taşınması muhtemel tehlikeli maddeleri belirler. Hava yolu ile taşınacak olan her bu maddenin miktarı, paketlenmesi ve taşınma şartlarının DGR ile belirlenmektedir. Uluslararası geçerli olan DGR, kurallar dizisidir.
Gizli tehlikeli madde ise görünürde olmasa da bu maddeleri içermesi muhtemel malzemelerdir. Günlük hayatımızda sıklıkla kullandığımız bu maddelerin tehlikeli olmadığını düşünüyor olabilirsiniz. Fakat yapısı ve içeriğinde bulunan maddeler tehlikeli olabilir. Özellikle bu maddeler hava yolu ile taşındığında riskli ve çok tehlikelidir. Bu maddeleri içermekte olan ürünleri şu şekilde listeleyebiliriz:
Kamp Malzemeleri:
İçeriğinde bütan, provan vb. gibi yanıcı gazlar; kibrit gibi yanıcı katılar, kerozin, gazolin vb. gibi yanıcı sıvılar bulunmaktadır.
Kuru Buz:
Sıvı forma geçmeden önce hızla buharlaşmaktadır. Bu süreçte çıkan karbondioksit gazının çıkışına izin vermeyecek sızdırmaz bir materyale konmuş ise patlama riski oluşturur.
Elektrik Şarjlı Aletler:
İçeriklerinde sıvı hücreli aküler bulunmaktadır. Sıvı, jel ya da kuru yapılı lityum iyon piller ya da aküler bulunması mümkündür.
Solunum Aparatları:
Bu cihazların içerisinde sıkıştırılmış gaz olması hava yolu taşımacılığı için tehlike arz eder.
Aşındırıcılar:
Aşındırıcıların içerisinde cıva, asit, sıvı hücreli aküler ya da sıvı lityum iyon pil bulunabilir.
Tıbbı Malzemeler ve Eczacılık Ürünleri:
Tıbbi malzemeler ya da eczacılık ürünleri, içerisinde yanıcı sıvılar, yanıcı katılar, organik peroksitler, zehirleyici madde ya da aşındırıcılar bulundurması mümkündür.
Motorlu Taşıt Araçları:
Araba, motosiklet vb. gibi araçların içerisinde demir-manyetik materyaller, lastik karbüratör kitleri bulundurması mümkündür.
Fotoğraf Makineleri, Filmler ve Medya Ekipmanları:
Bu ürünlerin içerisinde asitler, patlayıcı piroteknik malzemeler, jeneratörler, ıslak akü, ısı üreten materyaller, yapıştırıcılar ve solventler vb. gibi tehlike malzemeler bulunmaktadır.
Zehirler:
Sıvı ya da katı böcek öldürücüleri, tarım ilaçları gibi pek çok kimyasal maddenin yanı sıra; arsenik ve siyanit gibi maddeleri içermesi muhtemeldir. Bu maddeler insan sağlığı için hayati tehlike oluşturabilecek kadar zehirli maddelerdir.
Havai Fişekler:
Bu ürünler içeriğinde barut, metal tuzları, antimon sülfür maddeleri bulunmaktadır. Bu maddeler ateşlemek, renkli kıvılcımları yaratmak, parlaklığını artırmak için kullanılır. Bunların başka bir yanıcı madde ile bir araya gelmesi tehlike oluşabilecek pek çok duruma yol açması olasıdır.
Ağartıcılar:
Çamaşır deterjanları, leke çıkartıcılar, çamaşır yumuşatıcısı, tuz ruhu ağartıcı yapılı maddelerdir. Bu ağarıcı maddelerin içiriğinde amonyak ve klorür bulunmaktadır. Amonyak hem oksitleyici bir maddedir hem de zehirleyici bir buhar yayar.
Benzin Patlayıcı Mıdır?
Tehlikeli madde sınıflarından biri olan yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı maddeler sınıfında en çok bilinen patlayıcı maddelerin başında petrol ürünleri gelir. Benzinin yanı sıra benzol, tiner, mazot, vb. gibi sıvılar da bu grubun önemli üyeleridir. Yanıcı ve patlayıcı sıvılar buharlaşarak hava ile karışıp patlayıcı bir ortam oluşturmaktadır. Bu sıvıların buharlaşmasının ölçeği ise ortam sıcaklığıdır. Petrol ve ürünleri, LPG, doğal gaz, gibi parlayıcı ve patlayıcı maddeler en çok kömür madenleri, hububat siloları, fabrikalar, fırınlar vb. alanlarda kullanılmaktadır. Benzinin yanı sıra mozot, motorin gibi petrol ürünleri bu sınıfta yer alan başlıca ürünlerden biridir.
ADR Kaça Ayrılır?
ADR’ye göre bu maddelerin taşınması ADR tarafından yasaklanmış ya da sadece ADR’de öngörülen şartlara göre taşınmasına izin verilmiş maddelerdir. Peki ADR ne demektir? ADR’nin genel açılımı Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması’dır. Bu maddelerin, canlı sağlığına ve çevreye zarar vermeden, güvenli kara yolu ile taşınmasını sağlar.
ADR yönergesi, taşıma faaliyetinde yer alan maddeleri; dolduranların, yükleyenlerin, boşaltanların, paketleyenlerin ve sürücülerinin sorumluluk ve çalışma koşullarını da açıklamaktadır. Bu yönetmelik kapsamında ADR belgesi almanız gerekir. ADR’ye göre tehlikeli maddeler 9 sınıfa ayrılır. Bu sınıfların altlarında özelliklerine gör ayrıştıkları alt sınıfları bulunur. Bu 9 sınıfı şu şekilde sıralayabiliriz:
- Sınıf 1: Patlayıcı maddeler,
- Sınıf 2: Parlayıcı ve patlayıcı gazlar,
- Sınıf 3: Yanıcı sıvılar,
- Sınıf 4: Yanıcı katı maddeler,
- Sınıf 5: Oksitleyici maddeler,
- Sınıf 6: Zehirli ve iğrendirici maddeler,
- Sınıf 7: Radyoaktif maddeler,
- Sınıf 8: Dağlayıcı maddeler,
- Sınıf 9: Diğer tehlikeli maddelerdir.
Patlayıcılar Kaça Ayrılır?
ADR’ye göre tehlikeli madde sınıfında yer alan maddelerden biri de patlayıcı, parlayıcı maddelerdir. Patlayıcı maddeler sınıfının altında 6 alt sınıf bulunmaktadır. Bu sınıfları şu şekilde listeleyebiliriz:
Alt Sınıf 1.1: Patlama riski yüksek olan patlayıcılardır.
Alt Sınıf 1.2: Direkt olarak olmasa da dolaylı yoldan patlama riski ile etkili maddelerdir. Yüksek patlama riski yoktur.
Alt Sınıf 1.3: Patlamadan çok yangın riski olan maddelerdir. Yüksek ya da dolaylı olarak patlama yaşanma riskleri düşüktür.
Alt Sınıf 1.4: Patlama riski oldukça düşük olan tehlikeli maddelerdir. Patlama riski içinde bulundukları paket ile sınırlıdır.
Alt Sınıf 1.5: Dış etkilerden bağımsız olan patlayıcılar sınıfıdır.
Alt Sınıf 1.6: Bu maddeler oldukça duyarsız olan maddelerdir. Yüksek bir patlama riskleri bulunmaz.
Tehlikeli Madde Nasıl Taşınır?
Diğer pek çok madde ve materyal gibi dünyanın farklı bölgelerine taşınırlar. Bu maddelerin taşımacılığında pek çok farklı taşıma yöntemi yaygın olarak kullanılmaktadır. Tehlikeli madde taşımacılığında en çok kullanılan taşıma modu kara yolu taşımacılık sistemidir. Bunun yanı sıra demir yolu taşımacılığı ve deniz yolu taşımacılığı da tehlikeli madde taşımacılığında sıklıkla tercih edilmektedir. Hava yolu en pahalı taşıma sistemi olsa da sıklıkla tercih edilen bir yöntemdir. Bu yöntemde taşınması yasaklı olan ya da gizli tehlikeli madde içerek yükler kesinlikle taşınmaz. Çok modlu taşımacılık yönteminde tehlikeli madde gönderileri birden fazla taşımacılık modu ile alıcı ülkeye ya da konuma götürülür. Ayrıca bu taşımacılık yöntemleri arasında en hızlı yöntem hava yolu taşımacılığı iken en uzun süren ise deniz yolu taşımacılığıdır. Deniz yolu taşımacılık yöntemi iç sularda gerçekleşebileceği gibi okyanus üzerinde de gerçekleşmesi mümkündür.
IMO 8 Nedir?
Uluslararası Güvenli Yönetim Kodudur. IMO Kodu yani International Safety Management Code; gemilerin güvenli taşımacılık yönetimini ve deniz kirliliğini önlemeyi amaçlayan bir standarttır. Uluslararası olarak geçerlidir. IMO 8 kodu ise Aşındırıcı tehlikeli madde sınıfının deniz yolu ile taşınmasını belirleyen standarttır. Bu maddeler belirli bir temas halinde canlının derisi üzerinde deforme edici, aşındırıcı olan maddelerdir.
ADR 9 Ne Demek?
ADR yönetmeliğine göre tehlikeli maddeler 9 farklı sınıfa ayrılmaktadır. Bu sınıflara göre bu maddelerin doğru şart ve koşullarda taşınması amaçlanır. ADR 9’da yer alan tehlikeli maddeler ise ilk 8’de yer alan maddelerden farklı yapı ve özeliklere sahip olan maddelerin sınıflandırılmasını içermektedir. Bu 9. Sınıf diğer tehlikeli maddeleri içerir.
IMO Class 3 Nedir?
IMO’ya göre sınıf 3’te yer alan tehlikeli yapılı maddeler yanıcı sıvılardır. Yanıcı sıvılar parlama derecesi 60°C yani 141°F’ den fazla olmayan ya da sıvı bir formdadır. Taşıma süreci için ısıtılmış bir formda bulundurulan maddelerdir. Bunlar ise parlama derecesi de 37.8°C yani 100°F ve üzeri olan maddelerdir.
UN 3077 Nedir?
Hava yolu taşımacılık yöntemi ile taşınması tehlikeli ve yasak olan maddeler bulunmaktadır. Çevreye zararlı olan katı maddeleri UN 3077 olarak sınıflandırırız.
ADR Kodu Nedir?
ADR, tehlikeli maddelerin kara yolu ile uluslararası taşımacılığına yönelik Avrupa anlaşmasıdır. Bir tehlikeli maddenin ADR anlaşmasına göre Tehlikeli Madde tanımı alabilmesi için o maddenin bir UN Numarası bulunmalıdır. Peki UN numarası nedir? UN Numarası, ticari olarak bir öneme sahip olan tehlikeli ürün ya da maddelerin tanımlanmasına olanak sağlayan dört rakamlı sayılardır.
UN 1263 Ne Demek?
ADR’ye göre tehlikeli madde kodlarından biri de UN 1263 kodudur. Peki, UN 1263 kodunun anlamı nedir? Bu kod boya, vernik, boya ham maddesi, emaye, renklendirici gibi maddeleri tanımlayan bir koddur.
UN 3265 Nedir?
ADR standardına ilişkin tehlikeli madde kodlarından bir diğeri de UN 3265 kodudur. Peki bu kod yani UN 3265 kodunun anlamı nedir, ne anlama gelir? Bu ADR kodu, aşındırıcı sıvı, asidik, organikleri tanılayan 4 basamaklı bir koddur.
33 1203 Ne Anlama Gelir?
33 1203 ADR’ye ilişkin kodlardan biridir. ADR ise tehlikeli maddelerin kara yolu ile taşınmasına ilişkin uluslararası standartları içeren bir sözleşmedir. Tehlikeli madde taşımacılığı gerçekleştiren araçlarda 33 1203 kodlu turuncu renkli levha bulunmalıdır.
RID Açılımı Nedir?
The Regulation concerning the International Carriage of Dangerous Goodsby Rail’in kısaltmasıdır. RID, tehlikeli maddelerin demiryolu taşıma yöntemleri ile uluslararası olarak taşımacılığına ilişkin Avrupa standardı anlaşmasıdır. RID’in açılımı Tehlikeli Maddelerin Demiryolu ile Uluslararası Taşınmasına İlişkin Yönetmelik’tir. Ayrıca RID, Uluslararası Demiryolu Taşımalarına İlişkin Sözleşme olan COTIF’in de C ekidir. Tehlikeli materyallerin demiryolu taşımacılık yöntemi ile güvenli bir şekilde taşınmasını sağlamayı amaçlar. Bu amaca ilişkin olarak da teknik hükümleri içerir. Tehlikeli maddelerin, insan sağlığı kadar diğer canlılar ve çevreye zarar vermeden taşınmasını sağlamak da amaçlar arasında yer almaktadır. Demiryolu ile tehlikeli madde taşımacılığı yapacak tarafların hak, sorumluluk, görev ve yükümlülüklerine yönelik usul ve esasları belirlemektir. RID, her iki yılda bir güncelleniyor. Yürürlüğe 1 Ocak’ta giren RID, 2 yıl sonrasında 31 Aralık tarihinde sona erer.
UN 1005 Nedir?
ADR yönetmeliğinde yer alan 4 basamaklı kodlardan biri de UN 1005’tir. AMONYAK, SUSUZ anlamına gelir.
Tehlikeli İşaretleri Nelerdir?
Bu işaretler ise şu şekilde sıralanabilir:
- E – Patlayıcı
- 0 – Oksitleyici
- F – Kolay Alevlenir
- F+ – Çok Kolay Alevlenir
- T – Toksik
- T+ – Çok Toksik
- C – Aşındırıcı
- Xn – Zararlı
- Xi – Tahriş Edici
- Xn – Hassaslaştırıcı (Soluma ile Hassaslaştırıcı madde=
- Xi – Cilt teması ile Hassaslaştırıcı
- GHS – 01 Patlayıcılar
- GHS – 02 Yanıcılar
- GHS – 03 Oksitleyiciler
- GHS – 04 Basınç altındaki gazlar
- GHS – 05 Aşındırıcılar
- GHS – 06 Toksikler
- GHS – 07 Tahriş Ediciler
- GHS – 08 Sağlığa Zararlılar
- GHS – 09 Çevreye Zararlılar
İnsan ve çevre sağlığına, diğer canlıların yaşamına ve materyallere yönelik tehlike oluşturan ürünler için tehlike işaretleri oluşturulmaktadır. Dolayısıyla bu maddelerin taşımacılığını yapan kişilerin yukarıdaki işaretler hakkında bilgisi olması zaruri önem taşımaktadır.