Üretimin ve hizmetin en önemli noktası insan sağlığını ve hayatını korumaktır. Bu önemli nokta, modern ekonomilerinin temellerini oluşturur. Bu nedenle İSG işveren ve çalışan sorumlulukları kanunlarla belirlenmiştir. İşveren ve işçiler için bu kanunlara uymak, işyerinde güvenliği sağlama açısından zaruridir.
Tüm dünyada sanayileşme ile birlikte başlayan, çoğunluğu insan hatasından kaynaklı kazalar, yaralanmalar ve ölümler meydana gelmiştir. Bugünün modern sistemlerinde tüm çalışma dünyası iş sağlığı ve güvenliği prensipleriyle korunma altına alınmıştır. Bir işletmeyi bir bütün olarak ele alan bu sistemler kanunlarla yönetmeliklerle belirlense de sorumluluk işveren ve çalışanların üzerindedir.
Ülkemiz model olarak Avrupa Birliği iş sağlığı ve güvenliği sistemini almıştır. Bu sistem ortak sorumluluk ilkesi üzerinde çalışmaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu da(6331 sayılı) bu anlayış çerçevesinde ibareler barındırır. Şöyle ki hem işverene, hem de çalışana ortak görev ve sorumluluklar yüklemektedir.
İçindekiler
İşveren Sorumlulukları
Ülkemizde yürürlükte olan İş Güvenliği Ve Sağlığı Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları bölümünü detaylı şekilde belirtmiştir. Kanunun geneli, işverenin yükümlülüklerinden oluşmaktadır. Bu yükümlülükleri de kanun çerçevesinde çıkarılan yönetmelikler belirlemektedir.
Kanuna göre; işveren, işletmesindeki çalışanların tamamının, işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülük; her türlü tedbirin alınması, organizasyonun gerçekleştirilmesi, sistem için gerekli olan araç ve gereçlerin sağlanması, güvenlik tedbirlerin şartlara göre güncellenmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesini içerir. İşverenin risk değerlendirmeleri yaptırması zorunluluklar içinde bulunurken, en önemli konu eğitimdir. İş güvenliği ve sağlığı bilincinin işletmede oluşması için gerekli eğitimlerin verilmesi gerekmektedir.
Sadece iş sağlığı ve güvenliği yasası değil, Türk Ticaret Kanunu’ndan Hıfzıssıhha Kanununa kadar pek çok kanun iş sağlığı ve güvenliğini koruma altına almıştır. Bu kanunlarda ana mantık kötü bir durumun önlemenin ödemekten daha kolay olduğudur. İş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları içinde işverene yüklenen sorumluluklar, iş kaza ve hastalıklarını en aza indirmeye teşvik eder.
Kanunun İşverene Yüklediği Yükümlülükler
Öncelikli olarak genel sorumluluklardan bahsedelim. İşveren, çeşitli kanunlarla garanti alınan uygulamalarla çalışanına karşı sorumlulukları bulunur. İş güvenliği ve sağlığı da bu yükümlülüklerin en önemlisini teşkil eder ve bu konuda sorumluluk işverene yüklenmiştir. İşverenin sorumluluğu, çalışanın sadece çalıştığı alanda değil, asansör, dinlenme alanları, giriş bölümleri gibi işletmenin tamamında iş güvenliği ve sağlığını korumaktır. İş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları kapsamında işverenin sorumluluklarını madde madde açıklayalım:
- Her Türlü Tedbiri Alma Sorumluluğu: Her türlü ibaresi yoruma açık olduğundan, burada işverene mevzuatta açıkça yazılı olmasa bile bazı sorumluluklar verilmiştir. İşveren, teknolojinin getirdiği her türlü yeniliği takip etme ve önlem alma yükümlülüğündedir.
- Mesleki Riskleri Önlenme Yükümlülüğü: İşveren çalışanlarının sağlığını korumakla yükümlü olduğundan mesleki tüm tedbirleri de almak zorundadır.
- Eğitim Verme Yükümlülüğü: İş sağlığı ve güvenliğinin omurgası eğitimdir. Bu nedenle işverene yüklenen yükümlülüklerin önemli bir bölümünü eğitim alanı oluşturur. İş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları kapsamında işverenin yükümlü olduğu en önemli konu, çalışanlarına gerekli eğitimi vermeden işlerinin başına geçmesine izin vermemektir. Eğitim yükümlülüğü de şu şekilde kategorilere ayrılmıştır, bunlar şunladır:
- Genel eğitimler
- Çalışan temsilcisinin eğitimi
- Mesleki eğitim alma zorunluluğu
- İlave eğitimler ve bilgi yenileme eğitimi
- Farklı bir işletmeden çalışmak için gelen kişiye verilecek eğitim
- Geçici iş ilişkisi kurulan işverenin eğitim yükümlülüğü
- Eğitimin maliyetinin ve sürelerinin belirlenmesi sorumluluğu
- Eğitim programlarını planlama sorumluluğu
- İşçilerin Bilgilendirilmesi Sorumluluğu: Eğitimden farklı olarak, çalışana karşılaşabileceği riskler, deprem, yangın gibi acil durumlarda yaşanabileceklerle ilgili işveren bilgi vermek durumundadır.
- Organizasyonun Gerçekleştirilmesi Yükümlülüğü: En küçük bölümlerden, karmaşık yapıdaki entegre tesislere kadar kanuna tabi tüm işletmelerin iş güvenliği ve sağlığı organizasyonunu yapması yükümlülüğü işverene aittir.
İşverenin Sorumlulukları İçin OSGB’ den Destek Alması
Risk değerlendirmesi yapılırken dikkate alınacak hususlar, ekip kurulması, çalışma aşamaları belirlenmesi işveren yükümlülüğündedir. İş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları kapsamında ve taşeron ilişkilerinin belirlenmesi de işveren sorumluluğundadır.
Tüm bu karmaşık uygulamaları tek elden çözmek ise ortak güvenlik ve sağlık birliği ekipleri tarafından kolaylıkla sağlanabilmektedir. Bu sebeple işverenin bu konularda bir OSGB firmasından destek alması çok önemlidir. Bu arada işverenin işletmesine karşı sorumluluklarını maddeler halinde açıklamaya devam edelim:
- Gerekli Alet ve Malzemelerin Sağlanması Yükümlülüğü: İşverenin, iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren araç, gereç, ekipman, koruyucu donanımları temin etmek, güvenlik ve sağlık işaretlemelerini yapma yükümlülüğü bulunur.
- Şartların Değişmesiyle Zorunlu Olan Sağlık Ve Güvenlik Tedbirlerinin Güncellenmesi Sorumluluğu
- Mevcut Durumun İyileştirilmesi Yükümlülüğü
- İzleme, Denetleme Sorumluluğu ile Uygunsuzlukların Bertaraf Edilmesi
- İşverenin Risk Değerlendirmesi Yapma Sorumluluğu
- İşe Uygunluğu Göz Önüne Alma Yükümlülüğü
- Hayati ve Özel Tehlike Bulunan Alanlara Girilmemesi İçin Gerekli Tedbirleri Alma Sorumluluğu
Çalışan Sorumlulukları
Ülkemizde uygulanan iş sağlığı ve güvenliği(İSG) yasası ortam sorumluluk ilkesine dayanır. Bu sebeple çalışanlar da bu konuda yükümlüdür. İş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları dâhilinde çalışanlarla ilgili yasalarda bazı ibareler geçer. Şöyle ki çalışanın işverene karşı sadakat ve özen borcu bulunmaktadır. Bu nedenle, işçinin yükümlülüğü bu borca dayanır. Bu nedenle çalışanın İSG kurallarına uyma zorunluluğu vardır.
Bu konuda yine eğitim ön plana çıkmaktadır. İSG konusunda işçilere eğitim verilir. Üstelik çalışanın kanunla belirlenen sadakat ve özen borcu gereği tüm eğitimleri eksiksiz alması önemlidir. Ayrıca kurallara uyması ve çalışan temsilcisi ile iyi diyalog kurması gerekir.
Kanunla Çalışana Yüklenen Sorumluluklar
- İşyerindeki araç ve gereçleri usulüne uygun olarak kullanmak gerekir. Alet işler el övünür ancak burada aleti kurallara uygun olarak kullanmak asıl konudur. Çalışan, işyerinde sorumluluğunda olan tüm donanımı güvenlik tedbirleri dâhilinde kullanmak zorundadır. Çalışanın sorumluluğunda cihazlar, araçlar, ekipmanlar vardır. Bunun yanında tehlikeli kimyasalları taşıma işleri yapmak zorundadır. Ayrıca çalışan, iş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları dâhilinde çalışan cihazları keyfi olarak kullanmamalıdır.
- Kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak gerekir. Bu konuda kişisel koruyucu ekipmanların işletmelerde kullanılması hakkında şartlar bulunmaktadır. Çalışanın işveren tarafından kendine verilen ekipmanı doğru kullanması önemlidir. Bunun yanında ekipmanı korumakla yükümlüdür.
- Çalışanlar ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında paniğe kapılmamalıdır. Ayrıca durumu çalışan temsilcisine haber vermelidir. Bir çalışan, makineden binanın geneline kadar riskle karşılaşabilir. Böyle bir durumda sağlık ve güvenlik açısından harekete geçmelidir. Başka bir deyişle amirine ya da işyeri temsilcisine derhal durumu bildirmekle yükümlüdür.
- Çalışan, çalışan temsilcisi ve işverenle iş birliği yapmalıdır. İSG uygulamaları bakanlık tarafından denetime tabi tutulmaktadır. Çalışanların bu denetimler sırasında bazı yükümlülükleri vardır. Kısacası çalışan çalışmanın genelinde müfettişlerle ve işverenle işbirliği yapmalıdır. Bununla birlikte çalışan temsilcisiyle işbirliği yapmakla yükümlüdür.
- Bağımlılık yapan maddeleri kullanma yasağı vardır. İşçinin en önemli yükümlülüklerinden biri de çalışma sırasında madde kullanmamaktır. Ayrıca çalışan, madde kullanmış olarak işe gitmemelidir. Alkollü içecekler, uyuşturucu ya da uyarıcı madde aldıktan sonra işyerine gitmek yasaktır. Aynı zamanda bunları işyerinde kullanmak kesinlikle yasaklanmıştır.
Kurallara Uymayan Çalışanlar İçin Yaptırım Uygulama
İş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları kapsamında kurallara uymamak çalışan için yaptırımı da beraberinde getirmektedir. Devlet memurlarının bu yükümlülükleri yerine getirmemesi durumunda kınama, kademe indirme gibi cezalarla karşılaşabilmektedir. İşçinin görevini yerine getirmemesi de sözleşme feshi ile bitebilen cezalarla sonuçlanabilmektedir.
İşveren, sözlü ya da yazılı uyarılara rağmen, yükümlülüklerini yerine getirmeyen işçinin sözleşmesini feshedebilme hakkına sahiptir. Sözleşme feshi, işçinin iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi nedeniyle olur. Ayrıca işyerindeki makine ve ekipmana zarar vermesi nedeniyle de gerçekleşir.
Çalışanların, kanuna uyma zorunluluğu, hem kendilerinin, hem de çalışma arkadaşlarının hayatlarını ilgilendiren insani bir konudur. Çalışma hayatının sağlıklı şekilde devam edebilmesi, hastalık ve kazaların önüne geçilebilmesiyle mümkündür. Üstelik bu konuda en büyük sorumluluklardan biri çalışana verilmiştir.
Çalışanların sağlığını ve hayatını korumak için iş güvenliği ve sağlığı yönetim planı gereklidir. Bu plan hemen hazırlanmalı ve uygulanmaya başlanmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği işveren ve çalışan sorumlulukları konusunda OSGB hassastır. Bu konuda hem işverenin hem de çalışanın yanındadır.