Oldukça eski dönemlerden beri kullanılmakta olan yönergeler arasında iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi yöntemleri ve risk değerlendirmeleri yer almaktadır.50’li yıllardan itibaren sistematik bir şekilde kullanılmakta olan bu metotlar ortaya çıkan gereksinimlere ve ihtiyaçlara bağlı olarak gelişim göstermektedir. 6331 sayılı İSG kanunu bağlı olarak 2013 yılından itibaren iş yeri ve işverenler için risk analizi yapmak zorunlu kılınmıştır.
Çalışma alanlarında bulunan tüm kişiler için çeşitli kayıp ve zararlara neden olabilecek tüm etkenler, risk olarak adlandırılmaktadır. Riskler kişilerin kendileri ile alakalı olabileceği gibi kendilerinden bağımsız olarak da ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle ortaya çıkabilecek bu risklerin en aza indirilmesi ve bu sayede ortadan kaldırılması için kontrol edilebilir değişkenlerin belirlenmesi için iş yerlerinin alanında uzman kişiler ile çalışması şarttır.
Özellikle ülkemizde yaşanan iş kazaları, yapılan istatistikler listesinde oldukça gerilerde kalmasına neden olmaktadır. Son derece sıkıntılı ve bakıldığında yüz kızartıcı bir durum olması nedeniyle, iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi yapılması yasalar ile zorunlu kılınmıştır.
İçindekiler
Risk Analizi Nedir?
‘İSG alanın risk analizi nedir?’ sorusunu detaylı şekilde açıklayalım. İşletmelerin hizmetleri sırasında ortaya çıkabilecek ya da ortaya çıkan tüm olası ihtimalleri, daha önceden ayrıntılı ve dikkatli bir şekilde belirlemesi, bu tehlikelere ve risklere karşı alınacak önlemlere karşı esaslar belirlemesi, risklerin minimum seviyelere indirilmesi ve tamamen ortadan kaldırılması için yapılan tüm çalışmalar risk analizi olarak adlandırılmaktadır. 2013 yılında yayınlanan yönergeler doğrultusunda tüm işverenler için zorunlu hale getirilen risk analizi, çeşitli ekipler kurularak ya da eğitimli kişiler tarafından yapılmaktadır.
İşletmeler içindeki olası tüm risklerin göz önüne alınması, bu doğrultuda nicel ya da nitel şekilde yorumlanması şeklinde iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi yapılır. İşletmeler içinde bulunan potansiyel tehlikeler, kişilerin zarar görme ihtimalini ve olası sorunlarda kişilerin zarar görme ihtimalinin artmasını sağlamaktadır.
Yaşam alanları içindeki olası riskler göz önüne alınarak oluşturulan stratejiler ve risklerin yönetilebilir olması, ortaya çıkabilecek sonuçların etkilerinin azalmasını sağlayacaktır. Doğru bir şekilde yapılan risk analizi yönetimi, işletme içindeki ve işletme çevresindeki tüm risklerin belirlenmesini, belirlenen bu risklere karşı belirtilen mevzuatlar doğrultusunda eylem planlaması yapılması aşamalarının tamamını kapsamaktadır.
Risk analizi yönetimi sırasında tüm tehlikeler ve bu tehlikeler sonucunda doğabilecek risklerin belirlenmesi, izlenmesi ve ortaya çıkabilecek sonuçların belirtilen uluslararası standartlara uyabilecek sınırlara çekilmesi hedef alınmaktadır.
Belirli metotlardan destek alınarak iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi yapılmaktadır. Risk analizleri çevre, can, mal, güvenlik ve sağlık konularının değerlendirilmesine yönelik yapılmaktadır. Ortaya çıkabilecek risklerin derecelendirilebilmesi sırasında, olası etkinin şiddet derecesi ve olasılık gibi temel risk analiz metotlarından destek alınmaktadır. Risk analizi belirleme aşamalarında olasılık ve etkinin şiddeti temel alındığında, risklerin değerlendirilmesi için en doğru bilgilerin elde edilmesi sağlanmaktadır.
Risk Odakları Nasıl Bulunur?
İş yerleri içinde belirli tehlikeli olayların meydana gelebilme olasılığı risktir. Ayrıca meydana gelen bu olayların sonuçlarının doğurabileceği durumlar vardır. Bu durumlar; hasar, zarar ve yaralanmaların şiddetinin birleşmesi olarak ifade edilebilmektedir. Risk analizi yapılırken işletme içinde tüm nitel ve nicel veriler ortaya koyulmaktadır. Böylece gerekli tüm hesaplamalar bu doğrultuda yapılmaktadır.
Belirlenen risklerin odak noktasının bulunması ve bu risklere karşı gerekli tedbirlerin alınması, karşılaşılabilecek olası tehlikeler karşısında oluşacak hasarların azalmasını sağlamaktadır. İş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi metotlarından faydalanarak, risklerin odak noktasının bulunması son derece önemli ve hassas bir durumdur.
İş yerlerinde kurulan risk değerlendirme ekipleri ve iş güvenliği uzmanı kontrolünde, iş yerlerindeki olası tehlike durumları belirlenerek bu durumların odak sebebinin bulunması gerekmektedir. Olası risklerin odak noktasını bulmak için etki, olasılık gibi kriterlerin kullanılması, kabul ve yargılar ile değerlendirilmeler yapılması, odak noktasının en verimli şekilde tespit edilmesini sağlamaktadır.
Risklerin odak noktasının bulunması, bu olası risklerin önlenmesi, değerlendirilebilmesi ve olası tedbirler alınabilmesi açısından oldukça önemli ve gerekli bir durumdur. İş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi olduğu kadar risklerin odak noktalarının da belirlenmesi hayati bir önem taşımaktadır.
Risk Analizi ve Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?
İşletme içindeki risk analizi ve risk değerlendirme işlemini bazı kriterlere göre yaparız. Bunun için işletme içindeki işçi sayısı, iş yerinin özellikleri ve yapılan işin niteliğini göz önüne alırız. Ayrıca risk analiz ve değerlendirmesi için bir takım oluştururuz. Bu takımda iş yeri hekimi, iş yerindeki temsilci kişiler, işveren temsilcileri yer alır. Ayrıca iş yerinde bulunan mesleki sağlık ve güvenlik uzmanı gibi kişilerden seçilen kişilerde bu takımda yer alır.
Bu arada risk değerlendirmesi yapılırken ilk önce yapılması gereken bazı şeyler vardır. Mesela ekibin önceliği, iş yerinde oluşacak olası tehlikeleri ve riskleri belirlemektir. Daha sonra, tehlikeyi ortadan kaldırmak için çalışmalar yapmalıdırlar. İkinci aşama olarak olası tehlikeyi kontrol altına almak adına çalışmaları değerlendirirler.
İş yerindeki olası tehlikelerin en doğru şekilde belirlenebilmesi gerekir. Bunun için geçmiş kayıtların, mevzuatın ve mevcut durumların incelenmesi sağlanır. Buna bağlı olarak iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi ve risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Ekip belirlediği ve ortaya koyduğu tehlike ve olası riskleri değerlendirmelidir. Bunun içinde çeşitli metotlardan faydalanmaları gerekir.
Yapılan değerlendirmeler ve derecelendirmeler sonucunda elde edilen veriler de göz önüne alınarak, olası riskleri kontrol altına alabilecek tedbirler belirlenmelidir. Kontrol tedbirlerine karar verme aşamasında, ihtimal ve şiddet azaltıcı tedbirler olarak iki başlık altında ilerlenmektedir. Risk analiz ve değerlendirmesinin sonlandırılması için alınan kontrol tedbirlerinin, işletmelerde dikkatli ve titizlikle yerine getirilmesi çok önemlidir.
Risk Analiz Metotları Nelerdir?
İşletmeler iki temel yaklaşımı iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi sırasında kullanır. Bu yaklaşımları nicel ve nitel olmak üzere iki ana kola ayırırız. Bunun yanı sıra uzmanlar analizde istedikleri koşulları göz önünde tutarlar. Bu koşulları tek tek ya da aynı anda kullanırlar.
Uzmanlar nicel risk analizleri yaparken, sayısal verilerden faydalanırlar. Bunun için işletmedeki riskin meydana gelme olasılığını hesaplarlar. Ayrıca riskin meydana geldikten sonra yaratacağı etkinin ne olacağını verilere dökerler. İşletmedeki ekip, risk olasılığı ve elde edilen verileri değerlendirir. Kısacası bu değerlendirmeyi mantıksal ve matematiksel metotlarla yaparlar. Sonuç olarak ekipteki uzman, iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi için skorları hesaplar.
Şimdi de işletmede nitel risk analizini anlatalım. Bu analiz türünde risklerin hesaplamasını yaparken, sayısal değerleri kullanmazsınız. Sayısal veriler yerine yüksek- düşük ya da A- B gibi tanımlamalar yer alır. Aslında nitel teknik ile risk seviyesinin genel anlamını belirlersiniz. Nicel teknikte ise risk seviyesine ait çok daha keskin belirlemeler yaparsınız.
İşletme içindeki olası risk ve tehlikeleri en aza indirmeniz çok önemlidir. Ayrıca bu tehlikeleri ortadan kaldırmanız gerekir. Bunun için iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi sistemlerinde kullanacağınız metotları inceleyerek belirlemelisiniz. Bu incelemeyi işletme içinde oluşturulan risk analiz topluluğu yapar. Topluluk içinde bulunan İSG uzmanı bu çalışmalara öncülük eder. Risk analizi sırasında baz alınan temel metotları şu şekilde sıralamamız mümkündür:
1. Hata Türleri ve Etki Analizi
İSG’de risk analizi yapılırken kullanılan en yaygın metotlardan biri hata ve etki analizidir. Uzmanlar bu analizde herhangi bir sistem bölümünü ya da tamamını ele alır. Böylece ekip, buralarda bulunan kısımlar, bileşenler ya da aletler hakkında konuşur. Sonra bu ekip bunlar nedeni ile ortaya çıkacak arızaların olasılığını düşünür.
Bu metotla işletmedeki ekip, temel sistemin arızalardan nasıl etkileneceğini inceler. Ayrıca ekip bölümlerin nasıl ve ne şekilde bu arızalardan etkileneceğini analiz eder. İş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi kapsamında bu analiz metoduna FMEA diyoruz. İSG’de FMEA kendi içinde tasarım, sistem, servis ve proses gruplarına ayrılır. Sonuç olarak bu metotu bu gruplara göre değerlendirirsiniz.
2. Hata Ağacı Analizi
Hata ağacı analizi, nicel bir teknik olması nedeni ile hataları alt bileşenlere ayırarak incelemeye almaktadır. FTA olarak da adlandırılan hata ağacı analizi sisteminin temel amacı hata mekanizmalarını, fiziksel, insan kaynaklı, mekanik ya da kimyasal kaynaklı olup olmadığını tanımlamaktır.
Hata ağacı analizi sistemi, risk sonrasına ait olası tüm alt sonuçları, mantık temel alınan bir diyagramla şema haline dökmektedir. Bu şema işlemi sırasında olasılık teoremleri ve güvenilirlik bir arada kullanılmaktadır. İSG’de risk analizi sonucu elde edilen temel neden FMEA tablolarında araştırılmaktadır.
3. Tehlike ve İşletebilme Analizi ( HAZOP )
Kimya alanındaki işletmeler, proses ve kritiklerde sıklıkla bu metodu kullanır. Aslında kimya endüstrisi, HAZOP yöntemini özel tehlike kriterlerini göz önüne alınarak geliştirmiştir. Multidisipliner bir ekip, iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi kapsamında HAZOP metodunu uygular. Böylece işletme kaza analizleri yapar. Ayrıca kazanın odak noktalarını saptar. Son olarak işletme kazaları ortadan kaldırmak için bu yöntemi hayata geçirir.
İSG’de risk analizi metotları arasında HAZOP yer alır. Bu metot beyin fırtınası sonucu ortaya çıkmıştır. Ayrıca işletme, bu yöntemdeki belirli kılavuz kelimeleri kullanılarak metodu hazırlar. İSG uzmanı, HAZOP metodu çalışırken, ekip dâhilinde olan kişilere sorular sorar. Bu sorular belirli bir düzeneğe sahiptir. Daha sonra ekip bu sorular sonucu olayların olması ya da olmaması durumunu değerlendirir. Sonuç olarak ekip ne gibi sonuçlar ortaya çıkabileceğine dair fikirler yürütür.
4. Olay Ağacı Analizi
İşletme, olay ağacı analizi metodunu olası kazalar hakkında fikir yürütmek için yapar. Aslında olası kazaların sistem bozuklukları nedeniyle ne kadar gelişeceğini görmek ister. Ayrıca bu tür kazaların operatör hataları ile nereye kadar ilerleyebileceğini görmek amacı ile bu yöntemi seçer.
Bu arada olay ağacı analizi kantitatiftir. Uzmanlar bu metot hesaplamalarında lojik hesaplama kullanır. İSG uzmanları, iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi kapsamında kaza sonrası ve öncesi durumları bu sistemde çok rahat gösterir. Ayrıca işletme olay ağacı analizini sonuç analizinde de sıklıkla kullanır.
Bu metot, İSG risk analizi sırasında başarılı ve doğru veriler elde etmeyi sağlar. Uzman metodun sonuçlarını verilere döker. Böylece diyagramın sağ tarafı işletme hasar durumunu gösterir. Bunun yanında üst kısmı sistemi ifade eder. Son olarak sol kısım başlangıç olaylarını gösterir. Son olarak sistemin başarılı olduğunu yukarı ivmeli yoldan anlarsınız. Buna ek olarak başarısız olduğunu ise aşağı ivmeli yoldan çıkarabilirsiniz.
Risk Analiz Metodolojisi Nedir?
İş sağlığı ve güvenliği konusunda risk değerlendirmesinin periyodik bir şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Bu bağlamda risk analizleri periyodik bir şekilde yürütülürken takip edilmesi gerekli olan prosedürlerde bulunmaktadır. Bu prosedürlere metodoloji demekteyiz. Metodoloji birçok iş yeri için geçerlidir. Bazı kompleks yapıdaki bazı organizasyonlarda bu durumun geçerli olmadığını görürüz. Bu tarz kompleks yapılarda, iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi değerlendirmeleri yapıldığında bazı yöntemler kullanırız. Bunlar Hazop ve FMEA yöntemleridir. Özellikle değerlendirme aşamasında bu yöntemler devreye girmektedir.
Yapılmakta olan risk değerlendirmeleri iş güvenliği ve sağlığı ile alakalı tüm tehlikeleri içine almaktadır. Elde bulunan bazı standartlar, mevzuatlar ve rehberler vardır. Bunlar olası hasar örnekleri için daha ayrıntılı risk analizi ihtiyacını doğurur. Bu yüzden detaylı risk analizi tabloları elde etmek önemlidir.
İş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi metodolojisi uygulamaları bazı mevzuatlara bağlıdır. Bu mevzuatları uzmanlar ulusal ve uluslararası belirli bir standartla göre oluşturur. Bu arada risk değerlendirme sistemi iş yeri içinde sık sık düzenlenmektedir. Bu düzenlemeleri işletmedeki takım; ekipman, süreç, organizasyon ya da faaliyet değişikliklerini de kapsayacak bir şekilde yapar.
İşletmedeki takım yaptığı değerlendirmeler sayesinde, gözden kaçırdığı riskleri tespit eder. Ayrıca olasılığı yüksek olan risk faktörleri de değerlendirir. Hatta yapılan değerlendirmeler sonucu elde edilen en ufak risk ve tehlikeler dikkate alınmalıdır. Çünkü bunlar gelecekte ciddi sorunların meydana gelmesine neden olur. Bu yüzden işletmede gerekli tedbir ve önlemler şimdiden alınmaya başlanmalıdır. Ayrıca gelecek dönemlerde iş ortamında bulunan riskler olacaktır. Bu risklerin önlenmesi konusunda işletmenin yetersiz kalma olasılığı yüksektir.
Gördüğünüz gibi iş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi çalışması işletmeler için hayati önem taşımaktadır. Bunun için işletmeler bu çalışmaları profesyonel bir OSGB firmasıyla yapmalıdır. Böylece işverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazalar ve ölümleri önler.